کاربرد سنگهای لاشه حاصل از استخراج معادن تراورتن استان مرکزی در صنعت

ذخاير معدنى کشور وديعه‌اى الهى است که مى‌بايستى با حزم و دورانديشى و برنامه‌ريزيهاى هماهنگ، مولد و معقول براى بهبود و توسعه اقتصادى کشور به‌صورتى موثر مورد بهره‌بردارى قرار گيرد. در توجيه وتحليل اين امر بايد گفت که اين سرمايه هاى الهى از يک سو محدودند و از طرف ديگر به نسلهاى اين مرز و بوم تعلق دارند. از اين جهت منطقى است که اين ذخاير در تقويت و توسعه صنايع مادر و مولد به نحوى مطلوب به‌کار گرفته شوند و تا حد ممکن بايد از اتلاف آنها جلوگيرى کرد.

سنگهاى ساختمانى يکى از ذخاير معدنى با ارزش مى باشند. بشر از ديرباز به سنگهاى طبيعى به دليل ويژگيهاى بارز طبيعى آنها توجه خاص مبذول داشته است که بکارگيرى آنها در فضاهاى بيرونى و داخلى ساختمانها و در معابر و ميادين شهرها جلوه و شکوه کاملاً استثنايى در بر دارد. بعلاوه اين مواد مى توانند به عنوان ماده خام اوليه بسيارى از صنايع کشور از قبيل صنايع فولاد، دفاع، ماشين سازى، کشاورزى، الکترونيک، دارويى، رنگسازى، ساختمانى، نسوز، سيمان، شيشه و غيره مورد مصرف قرار گيرند.

سنگهاى ساختمانى انواع گوناگونى دارند که مى توان آنها را براساس معيارهاى مختلف طبقه بندى نمود[1]. ازجمله، سنگهاى ساختمانى براساس شکل هندسى و ابعاد حاصل از استخراج به دو دسته کلى تقسيم مى شوند:

الف- سنگهاى تزئينى و نما: اين نام به آندسته از سنگهاى ساختمانى اطلاق مي‏شود که داراى رنگ و ظاهر جذاب بوده و به شکل کوپ، قواره و پلاک قابل استخراج باشند. اين سنگها بيشتر جهت ساختن مصنوعات سنگى زينتى و در نماى ساختمانها بکار مى روند.

ب- سنگهاى لاشه: عموم سنگهاى ساختمانى که بصورت مالن (سنگ تراشيده و چکش خورده) يا اشکال غيرمنظم براى پى ساختمان، ديوار و پايه پل بکار مى روند در رديف سنگهاى لاشه قرار دارند. به عبارت ديگر معادن سنگى که سنگ قواره و کوپ نمى دهند بصورت لاشه مورد استفاده و بهره بردارى قرار مى گيرند. معادن سنگ لاشه تابع نزديکى به شهر يا محل مصرف و سهولت در استخراج و ضخامت لايه است به نحوى که براحتى بتوان از آن، قطعات مناسب و قابل حمل، استخراج نمود. در صورتى که سنگ داراى کليواژ، دياکلاژ و درزه وشکاف باشد و درزه‌هاى موجود در سنگ نسبت به هم داراى فاصله کمى باشند به هنگام استخراج نيز مقدار زيادى لاشه‌سنگ ايجاد مى‌شود. در صورتى که مقاومت سنگ کم باشد نيز مقدار زيادى لاشه توليد مى شود به عنوان مثال سنگ آهکهاى مارنى که درصد کمى رس دارند به سادگى برش خورده و صيقل داده مى شوند. اين سنگها نسبت به سنگ آهکهاى خالص مقاومت کمترى دارند و به زودى فرسوده مى شوند و به هنگام استخراج ميزان زيادى لاشه توليد مى شود. براى اغلب سنگهاى ساختمانى مقاومت فشارى در حدود 400 کيلوگرم کافى است ولى حتى المقدور بايد ميزان مقاومت فشارى سنگهاى ساختمانى بيش از اين مقدار باشد. در موارد زير ميزان لاشه توليد شده       زياد خواهد بود.

1- درصورتيکه سنگ داراى آثارى از پديده آلتراسيون باشد. در طى فرايند آلتراسيون در صورتى که شرايط آلتراسيون نظير آب، Eh و PH مناسب، املاح محلول، حرارت و غيره فراهم باشد بعضى از کانيها به سهولت آلتره شده و به کانيهاى ثانويه تبديل مى شوند. طى اين فرايند بافت سنگها، سست و متلاشى شده و از مقاومت آنها تا حد زيادى کاسته مى شود و به هنگام استخراج ميزان زيادى لاشه             توليد مى گردد[1].

2- درصورتيکه سنگ تکتونيزه و يا حتى ميکروتکتونيزه باشد و لايه بندى وسيع در آن وجود داشته باشد. وجود درزه و شکافها در متن سنگ چه به صورت درزه هاى نسبتاً بزرگ و چه به شکل درزه هاى کوچک از سنگ استحکام لازم را مى گيرد و در هنگام استخراج نمى توان بلوکهاى بزرگ از آن استخراج نمود و با توليد مقدار زيادى لاشه همراه خواهد بود. اين سنگها در موقع برش و صيقل دادن متلاشى شده و توليد مقدار زيادى لاشه سنگ مى کنند. به هنگام تراشيدن و چکش زدن بلوکهاى سنگى به منظور تهيه مالن نيز مقدار زيادى لاشه سنگ توليد مى‌شود.

بررسى وضعيت منابع

تراورتن يکى از سنگهاى آهکى فراوان به شمار مى آيد. تراورتن ها به وفور به عنوان سنگ ساختمانى مورد استفاده قرار مى گيرند و محصول عملکرد چشمه هاى آب گرم آهک ساز قديمى هستند که با گسترش نسبتاٌ زياد ديده مى شوند. در اغلب موارد لايه ها در ذخاير تراورتن افقى اند و يا با شيب ملايمى که تابع مورفولوژى سطح زمين است قرار گرفته اند به طوريکه در بعضى موارد ذخاير عظيمى را در پهنه هاى وسيعى تشکيل مى دهند نظير معادن عظيم محلات و آذرشهر. تراورتن به رنگهاى مختلف سفيد، کرم، قرمز، گردوئى، ليمويى و غيره ديده مى شود.

بررسى آمارى

مطابق آمار سال 1382 سازمان صنايع و معادن استان مرکزى، اين استان داراى تعداد 63 معدن سنگ ساختمانى (سنگ تزئينى و نما و سنگ‌لاشه) و سنگ آهک فعال (داراى پروانه بهره بردارى و در حال استخراج) و تعداد 104 معدن سنگ ساختمانى داراى پروانه اکتشافى مى‌باشد[2]. معادن سنگ ساختمانى استان مرکزى عمدتاً در حوالى شهرهاى محلات، دليجان، اراک، شازند، نيمور و خمين و معادن سنگ آهک در حوالى شهرستان ساوه واقع شده اند. براساس بررسيها و مطالعات انجام شده، ميزان باطله و ضايعات حاصل از استخراج معادن تراورتن در حدود 20 درصد ميزان استخراج سنگ، تعيين شده که اين ميزان براى تمامى معادن تراورتن استان با تناژ استخراج اسمى، روزانه 537 تن خواهد بود[2].

کاربرد لاشه سنگ تراورتن (کربنات کلسيم) در صنعت

لاشه هاى حاصل از استخراج سنگ تراورتن در صنايع مختلف کاربرد دارد که در مطالعه حاضر صنايع مصرف کننده اين مواد شناسايى گرديده اند. از جمله موارد مصرف لاشه سنگ در صنعت عبارتند از ساخت مصنوعات سنگى (ساخت ظروف سنگى، سرغليان، حجارى وديگ سنگى)، مصنوعات هنرى، مجسمه سازى، يادبودها، پودر سنگ و خرده سنگ (پودرسنگ و خرده‌سنگ براى توليد دى‌اکسيد کربن، پوست‌کنى برنج، خمير کاغذ، صابون سازى و صنعت شيشه مورد استفاده قرار مى گيرند[3])، سنگ موزائيک، سنگ مصنوعى، مصرف به عنوان پرکننده (به عنوان پرکننده در تهيه آسفالت، کود شيميايى، حشره کشها، رنگ سازى، لاستيک سازى، پلاستيک سازى و مصالح ساختمانى مورد استفاده قرار مى گيرد[3])، در صنايع شيميايى، آرايشى، توليد کاغذ، سنگ‌فرش و يا ساير مصالح ساختمانى نظير سيمان، پرکردن بين ديوارها، شفته ريزى، ملات بتن، آسفالت، شن و ماسه مى‌باشد که در استحکام و دوام ساختمان بسيار مؤثر و مفيد واقع مى‌شوند. در اينصورت سوددهى معدن بيشتر شده و از طرفى باطله معدن بنحو مطلوبى کاهش مى‌يابد. خوشبختانه به دليل صنعتى بودن منطقه، تعداد صنايعى که مى توانند از اين ماده به عنوان ماده اوليه استفاده کنند زياد است (59 مورد) ولى ميزان مصرف صنايع مذکور چندان زياد نبوده و در حدود 10 درصد کل ميزان لاشه هاى موجود، مورد مصرف قرار مى گيرد و حجم زيادى از لاشه هاى معادن تراورتن همچنان بلااستفاده باقى مى ماند که براى رفع اين مشکل احداث يک کارخانه سيمان در منطقه، مناسب به نظر مى رسد.

کاربرد کربنات کلسيم در ساخت سيمان

سيمان اساساٌ از سه جزء شيميايى غالب يعنى آهک، سيليس و آلومينا تشکيل مى شود. سيليس و آلومينا اجزاى غالب تشکيل دهنده شيل هستند و بنابراين مواد خام صنعت سيمان اساساٌ عبارت است از سنگ آهک (گل سفيد) و شيل. کربنات کلسيم ماده اى بسيار واکنش پذير است و هنگامى که تشکيل شد با رسى که آب خود را از دست داده در دماى حدود 1500 درجه سانتى گراد کلسينه شده و با يکديگر واکنش مى دهند تا يک يا چند نوع آلومينيوم سيليکات به وجود آيد[4]. همين مواد که کانيهاى کلينگر سيمان را تشکيل مى دهند در طبيعت به ويژه در آهکهاى ناخالص دگرگون شده همبرى،     يافت مى شوند.

سنگ آهک ماده اوليه اصلى براى توليد کلينگر مى‌باشد که در طبيعت با ترکيب بسيار متغير وجود دارد. سنگ آهک به ندرت به صورت آهک خالص در طبيعت يافت شده و براساس نوع ناخالصى موجود در آن به نامهاى سنگ آهک رسى، ماسه اى و دولوميتى ناميده مى شود[5].

بيشتر آهکهاى تراورتن که در رابطه با فعاليت چشمه هاى آب گرم تشکيل شده اند براى مصرف در کارخانه هاى سيمان، از درجه خلوص مناسب برخوردارند.

اجزاى سازنده اضافى (مانند آهن) قابل تحمل است حتى گاهى به دليل تاثيرات مفيد بر روى تشکيل ترکيبات کلينگر وجود آنها مورد نياز است. ناخالصيهاى ديگر مانند منيزيم ممکن است بر تشکيل سيمان يا بر خصوصيات بتن اثر معکوسى برجاى گذارند.

بحث و نتيجه گيرى

چنانکه قبلاً نيز گفته شد سنگ آهک، ماده اصلى کارخانه سيمان مى باشد و حجم عظيم لاشه هاى معادن تراورتن (با درجه خلوص قابل قبول) در کنار تعداد معدودى معادن سنگ آهک حوالى شهرستان ساوه و منابعى از آهک در قسمت شمالى شهرستان محلات و حوالى شهرستان دليجان (که از آهکهاى جوان، تازه و توده اى سازند قم مى باشند) به عنوان يک منبع آلترناتيو تامين کننده ماده اوليه يک کارخانه سيمان خواهند بود.

براى احداث يک کارخانه سيمان قدم مهم و اساسى نخست، تعيين موقعيت و محل مناسب و بعبارت ديگر مکان يابى آن مى باشد.

جهت مکان يابى يک کارخانه سيمان بايستى فاکتورهاى بسيارى مدنظر قرار گيرد که مهمترين اين فاکتورها عبارتند از:

1- ميزان فاصله از معادن سنگ آهک و تراورتن (در اين مورد يقيناً ميزان ذخيره قطعى و تناژ بهره بردارى (استخراج) معدن داراى ارزش بالايى بوده و بايستى براى آنها وزن ويژه اى لحاظ شود).

2- ميزان فاصله از معادن کائولن

3- امکان دسترسى به جاده هاى اصلى (ميزان فاصله از جاده هاى اصلى)

4- محيط زيست (مسائل زيست محيطى و امکان پذيرى يک مکان خاص جهت کاربريهاى صنعتى)

5- امکان تهيه آب مصرفى (با توجه به حجم زياد آب مصرفى کارخانه هاى سيمان)

6- امکان تامين انرژى سوخت مورد نياز

7- امکان تامين انرژى برق مصرفى

8- امکان تامين نيروى انسانى ماهر، نيمه ماهر و غير ماهر

9- وضعيت مالکيت ملکى مناطق (وضعيت اجتماعى مناطق)

10- ميزان هزينه حمل و نقل

11- وضعيت توپوگرافى منطقه

در مطالعه حاضر مکان يابى اوليه احداث کارخانه سيمان تنها با در نظر گرفتن فاکتور شماره 1 يعنى ميزان فاصله از معادن و در نظر گرفتن ميزان ذخيره قطعى و تناژ استخراجى معدن صورت گرفته است (فاکتورهاى بازدارنده ديگر در نظر گرفته نشده است). با وجود اطلاعات دقيق در مورد معادن استان و با استفاده ازروش سيستم اطلاعات جغرافيايى از طريق نرم افزار GIS  Arcviewنقشه هاى متعددى تهيه شده است.

منابع و مراجع :

[1] نبيان، ا، فرهاديان، م ب، برادران، م، حميدى انارکى، غ، (1371)، "سنگهاى تزئينى و نما"، وزارت معادن و فلزات-معاونت اکتشافى و معدني.

[2] بخش آمار سازمان صنايع و معادن استان مرکزي.

[3] حامى، احمد، (1379)، "مصالح ساختمان"، انتشارات دانشگاه تهران.

[4] هرمزى، احمد، (1380)، "مبانى کانيهاى صنعتى"، مرکز نشر دانشگاهى تهران.

[5] کريم پور، محمدحسن، (1378)، "کانيها و سنگهاى صنعتى"، انتشارات دانشگاه فردوسى مشهد.

xnxxbf xnxxbro xnxxpapa xnxxpapa xnxxxarab